Ko’p So’raladigan Savollar: Zohran Mamdani va Nyu-Yorkning Yangi Davri

Ko’p So’raladigan Savollar: Zohran Mamdani va Nyu-Yorkning Yangi Davri

Zohran Mamdani Nyu-York shahar hokimi bo’lganida, siyosiy tahlilchilar buni tarixiy yutuqdan tortib xavfli tajgacha bo’lgan hamma narsa deb atashdi. Progressiv tashkilotchilar uni mandat deb atashdi. Konservativ publitsistlar uni ogohlantirish deb atashdi. Ko’p oddiy nyu-yorkliklar faqat bitta savol berishdi: “Endi nima bo’ladi?”

Ushbu keng qamrovli Ko’p So’raladigan Savollar (KSS) bunga javob berishga harakat qiladi — shiorlar bilan emas, balki tarix, byudjetlar, siyosat mexanizmlari, siyosiy matematika va asoslangan tahlil bilan.

U quyidagilarni qamrab oladi:

Mamdani kim
U qanday g’alaba qozondi
U nima o’zgartirmoqchi
Kim foyda ko’radi va kim ko’rmaydi
Bu shahar, shtat va mamlakat uchun nima anglatadi
Nima to’g’ri ketishi mumkin
Nima noto’g’ri ketishi mumkin
Tarix keyin nima bo’lishini ko’rsatadi

✅ KSS I QISM — ODAM VA HARAKAT
1. Zohran Mamdani kim?

Zohran Mamdani Nyu-York shahrining 38-hokimi.

Siyosatga kirishdan oldin, u quyidagilar sifatida ishlagan:

• Uy-joy huquqlari tashkilotchisi

• Transport himoyachisi

• Nyu-York Shtat Assambleyasi a’zosi

• Chap qanot siyosiy tashkilotlar bilan bog’langan saylov kampaniyasi strategi

U siyosatda bilimli, quyidagilarga e’tibor qaratadigan progressiv yetakchilarning ko’tarilayotgan avlodining bir qismidir:

• Arzon uy-joy

• Jamoat transporti

• Ishchilar huquqlari

• Immigratsiya

• Iqlim siyosati

• Asosiy xizmatlarning munitsipal mulki

Qo’llab-quvvatlovchilar u ma’lumotlarga asoslangan, harakatga asoslangan va siyosatga jiddiy munosabatda deyishadi.
Tanqidchilar u juda idealistik, juda qimmat va biznes manfaatlariga juda qarama-qarshi deyishadi.

2. Nega nyu-yorkliklar uni sayladilar?

Chunki siyosiy ob-havo o’zgardi.

Yillar davomida saylovchilarga turmush darajasi, transportning ishlamay qolishi va uy-joy tanqisligi “tuzatish uchun juda murakkab” deb aytilgan. Keyin:

• Ijaralar rekord darajaga yetdi

• Ish haqlari ortda qoldi

• Xususiy kapital uy-joy fondlarini sotib oldi

• Jamoat transporti yomonlashdi

• Milliarderlarning boyligi pandemiya davrida portladi

• Mo”tadil siyosatchilar o’rniga o’zgartirish ishchi guruhlarini taklif qilishdi

Saylovchilar to’satdan sotsialist bo’lmadi. Ular amaliy bo’lishdi.

Ular oddiy savol berishdi:

“Agar status-kvo ishlasa, nima uchun hamma narsa buzilgandek tuyuladi?”

Mamdani aniq, moddiy javoblarni taklif qildi:

• Uy-joy qurish

• Transportni moliyalashtirish

• Jamoat xizmatlarini kengaytirish

• Ishchilarni emas, balki boylikni soliqqa tortish

Bir vaqtlar tor doiradagidek ko’ringan saylov kampaniyasi to’satdan mantiqiy ko’rina boshladi.

3. Yosh saylovchilar farq qildimi?

Ha — ustun ko’pchilik bilan.

O’n yillar davomida mahalliy saylovlarda yoshlarning saylov ishtiroki past edi. Bu poygada:

• Z avlod va Millenniallar yangi saylovchilarning eng katta ulushini tashkil etdi

• Immigrantlar yashaydigan tumanlar katta miqdorda ovoz berishdi

• Universitet yoshidagi saylovchilar Mamdanini katta farq bilan qo’llab-quvvatlashdi

• Ijara yuki og’ir bo’lgan ishchilar odatdagidan yuqori darajada ovoz berishdi

Siyosatshunoslar buni haqiqiy saylov ishtiroki deb atashdi:

“Bu katta raqamlar emas edi — bu yangi raqamlar edi. Saylovchilar o’zgardi va natija ham o’zgardi.”

4. Mamdani Nyu-Yorkning birinchi demokratik sotsialistik hokimimi?

Rasmiy ravishda yo’q — lekin funktsional jihatdan, ha.

Fiorello La Guardia (1934–1945) chap qanot populist, jamoat ishlari tarafdori islohotchi sifatida boshqargan.
U:

• Infratuzilmani kengaytirdi

• Korporativ nazoratni chekladi

• Ijtimoiy xizmatlarni oshirdi

• Arzon uy-joy qurdi

Mamdani platformasi ideologik jihatdan aniqroq va ma’lumotlarga asoslangan, ammo tarixiy jihatdan Nyu-York ilgari ham chap tomonga burilgan — ayniqsa tengsizlik davrlarida.

Tarix takrorlanmadi.
Tarix qofiya bog’ladi.

✅ KSS II QISM — SIYOSATLAR VA REJALAR
5. Mamdanining eng ustuvor siyosatlari qaysilar?

Besh ustun mavjud:

✅ 1. Uy-joy

• Jamoat yerlarida ijtimoiy uy-joy qurish

• Bo’sh investitsion ko’chmas mulklarni jazolash

• Ijara narxlarini barqarorlashtirishni kengaytirish

• Mehmonxonalar va ofis minoralarini kvartiralarga aylantirish

• Munitsipal yer trustlarini tashkil etish

✅ 2. Transport

• Arzonroq yoki oxir-oqibat bepul jamoat transporti

• Avtobus parklarini elektrlashtirish

• Tirbandlik to’lovlaridan tushadigan daromadlar

• MTA ish o’rinlarini himoya qilish

✅ 3. Jamoat Salomatligi va Ijtimoiy Xizmatlar

• Kengaytirilgan ruhiy salomatlikka javob

• Bog’liqlik davolashga kirish

• Keksalarga g’amxo’rlik va bolalarga parvarish qilish uchun yordam

• Hamjamiyat asosidagi salomatlik dasturlari

✅ 4. Iqlimga chidamlilik

• To’fondan himoya

• Qirg’oq himoyasi

• Quyosh energiyasi infratuzilmasi

• Iqlimga tayyor uy-joy

✅ 5. Mehnat va Ishchilar Huquqlari

• Kasaba uyushmalari bilan kuchli hamkorlik

• Gig iqtisodiyotidagi ishchilarni himoya qilish

• Ish haqini o’g’irlashga qarshi kurash

Ushbu g’oyalarning hech biri mavhum emas — ular butun dunyo shaharlarida mavjud.
Munozara imkoniyat haqida emas.
U siyosat, pul va vaqt haqida.

6. Shahar buni badalay oladimi?

Shaharning rasmiy byudjeti yiliga ~$110 milliard.
Mamdani rejalari 4 yil davomida $25–40 milliardni talab qiladi.

Moliyalashtirish manbalari quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Tirbandlik to’lovlaridan tushadigan daromadlar

• Moliyaviy operatsiyalar solig’i (shtat tasdigini talab qiladi)

• Bo’sh uy-joylar uchun jarimalar

• Progressiv ko’chmas mulk soliqlari

• Hashamatli qurilishdan subsidiyalarni qayta yo’naltirish

• Federal infratuzilma grantlari

• Foiz xarajatlarini kamaytirish uchun jamoat banklari

Tanqidchilar buni realistik emas deb atashadi.
Qo’llab-quvvatlovchilar aksincha deyishadi: hech narsa qilmaslik qimmatroq.

Masalan:

• To’fon zarari milliardlarga tushadi

• Uysizlik uy-joydan qimmatroq

• Ruhiy salomatlik inqirozlariga politsiya chaqiruvlari samarasiz va xavfli

• Favqulodda tibbiy yordam profilaktik yordamdan qimmatroq

Iqtisodchilar buni “hozir to’la-yoki-keyin to’la” muammosi deb atashadi.

7. Oddiy nyu-yorkliklar uchun soliqlar oshadimi?

Ehtimol yo’q.

Mamdani soliq takliflari quyidagilarni nishonlaydi:

• Bir necha million dollarlik ko’chmas mulklar

• Yuqori qimmatlikdagi ikkinchi uylar

• Moliyaviy spekulyatsiya

• Korporativ bo’sh uy-joylar va er to’plash

O’rta sinf soliqlari moliyalashtirish manbai emas.

Shuning uchun boy ijaraga beruvchilar va Uoll-strit donorlari uning saylov kampaniyasiga qarshi chiqishdi.

8. Ijara narxlarini nazorat qilish kengaytiriladimi?

Ha — ehtimol.

Takliflar quyidagilarni o’z ichiga oladi:

• Ijara narxlarini barqarorlashtirishni ko’proq birliklarga kengaytirish

• Inflyatsiya bilan bog’liq ijara oshishlarini cheklash

• Kvartiralarni bo’sh saqlaydigan ijaraga beruvchilarni jazolash

• Korporativ massoviy chiqarib yuborishlarning oldini olish

• Notijorat va kasaba uyushmasi tomonidan qurilgan uy-joy uchun rag’batlantirish

Qarshilik ko’rsatuvchilar buni rivojlanishni cheklaydi deb da’vo qilishadi.
Qo’llab-quvvatlovchilar ta’kidlashlaricha, ijara narxlarini kuchli barqarorlashtirishga ega bo’lgan shaharlar (Vena, Berlin, Montreal) hali ham qurishadi — chunki jamoat moliyalashtirish xususiy manfaat yo’qligidan qolgan bo’shliqni to’ldiradi.

9. Politsiya haqida nima deyish mumkin?

NYPD ni yo’q qilish rejasi yo’q.

O’zgarish operativ:

• Zo’ravonliksiz inqirozlarga ruhiy salomatlik mutaxassislari javob beradi

• Zo’ravonlikni to’xtatish dasturlari moliyalashtiriladi

• Hamjamiyat patrol hamkorliklari

• Xizmat ko’rsatish buzilishlariga nazoratni kuchaytirish

• Eskalatsiyani pasaytirish va o’ldirmaydigan usullar bo’yicha o’qitish

Bu Denver, Yujin va Hyustondagi siyosat modellariga mos keladi — ularning barchasi jinoyatchilikning o’sishini emas, balki pasayishini ko’rdi.

10. O’zgarishlar qanchalik tez sodir bo’ladi?

Ba’zi harakatlar zudlik bilan (ijroiya buyruqlari).
Boshqalari qonun chiqarish, byudjetlar yoki shtat tasdigini talab qiladi.

Kutilgan vaqt jadvali:

• 1–6 oy: Byudjet muzokaralari, siyosat ishlab chiqish, transport va uy-joy uchun erta moliyalashtirish

• 1–2 yil: Qurilish boshlanishi, tajriba dasturlari, huquqiy kurashlar, jamoat salomatligini kengaytirish

• 3–4 yil: Ko’rinadigan natijalar: transport yaxshilanishlari, yangi uy-joy, xavfsizlik ma’lumotlari, iqlim infratuzilmasi

Har qanday ma’muriyatda bo’lgani kabi, muvaffaqiyat quyidagilarga bog’liq:

• Shtat qonun chiqaruvchi organiga

• Sudlarga

• Kasaba uyushmasi muzokaralariga

• Hamjamiyat koalitsiyasining kuchiga

✅ KSS III QISM — IQTISODIY VA BIZNES TA’SIRLARI
11. Kompaniyalar Nyu-Yorkni tark etadimi?

Ehtimol ba’zilari — lekin shahar iqtisodiyotini o’zgartirish uchun etarli emas.

Tarix aniq:

• Har safar yuqori daromadli aholiga soliqlar oshirilganda, OAV qochib ketishni bashorat qiladi

• Bu kamdan-kam hollarda keng miqyosda sodir bo’ladi

• Odamlar qolishadi, chunki Nyu-York hali ham moliya, media, madaniyat, immigratsiya va xalqaro biznes poytaxtidir

Faqat masofaviy ishlaydigan moliya kompaniyalari bir nechta ish o’rinlarini boshqa joyga ko’chirishi mumkin — lekin yuqori daromadlilarning aksariyati o’zlarining sanoatlari, hamkorlari, tarmoqlari va mijozlari shu yerda bo’lgani uchun qolishadi.

Nyu-Yorkning iqtisodiy dvigateli strukturaviy, ixtiyoriy emas.

12. Uoll-strit haqida nima deyish mumkin?

Uoll-strit Nyu-Yorkni tark etmaydi.

Yirik moliya firmalari quyidagi joylarda ishlaydi:

• Qoidalar barqaror

• Infratuzilma kuchli

• Professional iste’dodlar mo’l-ko’l

• Investor tarmoqlari markazlashtirilgan

London, Gonkong va Singapur Nyu-Yorkning tartibga solish afzalliklarini almashtira olmaydi.

Agar kichik tranzaktsiya solig’i qabul qilinsa, savdo algoritmlari ko’chishi mumkin — butun kompaniyalar emas.

13. Ko’chmas mulk haqida nima deyish mumkin?

Quruvchilarning uchta tanlovi bor:

• Moslashish

• Muzokara olib borish

• Sudga berish

Ba’zi hashamatli firmalar yangi loyihalarni to’xtatib qo’yishi mumkin.

Lekin:

• Nyu-York global uy-joy bozoridir

• Talab yuqori

• Chet el kapitali doimiy

• Arzon uy-joy shartnomalari foydali va kafolatlangan

Ijaraga beruvchilar ijara narxlarini barqarorlashtirishni kengaytirishga qarshi kurashadilar — sudda.
Ular ba’zi janglarni yo’qotadilar va boshqalarini yutadilar.

✅ KSS IV QISM — BOSHQARUV HAQIQATI VA HUQUQIY CHEKLOVLAR
14. Hokim buning hammasini shtat tasdigisiz qila oladimi?

Yo’q — va u buni biladi.

Olbani quyidagilarni nazorat qiladi:

• Soliq o’zgarishlarini

• Transportni

• Ko’plab uy-joy qonunlarini

• Byudjet vakolatlarini

• Jinoyat-huquq siyosatini

Mamdani quyidagilarni qilishi kerak:

• Koalitsiyalar qurish

• Qonun chiqaruvchilarga bosim o’tkazish

• Saylovchilarni safarbar etish

• Mehnat kafolatlari bo’yicha muzokara olib borish

• Jamoat fikridan foydalanish

U tashkilotchi sifatida nomzod bo’lgan.
Endi u tashkilotchi sifatida boshqaradi.

15. Gubernator uni to’sadimi?

Ehtimol — ayniqsa agar gubernator biznes manfaatlariga bog’langan bo’lsa.

Nyu-York gubernatorlari tarixan quyidagilarni yaxshi ko’radilar:

• Ijroiya hokimiyat

• Byudjet konservatizmi

• Jamoat kommunikatsiyasidagi janglar

Xarizmatli, harakat tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan hokim — bu siyosiy tahdid.

Kuting:

• Byudjet nizolari

• OAVdagi janjallar

• Jamoat bosim kampaniyalari

• O’rtada qolgan qonun chiqaruvchilar

Lekin to’siq ikki tomonlama ishlaydi: uy-joy, iqlimga chidamlilik yoki transport yaxshilanishlarini bloklaydigan gubernator muvaffaqiyatsizlik uchun ayblanish xavfiga duchor bo’ladi.

Saylovchilar o’zgardi. Siyosatchilar buni bilishadi.

16. Qanday da’volar qo’zg’atiladi?

Ko’p.

Ehtimol da’vogarlar:

• Ijaraga beruvchilar

• Quruvchilar

• Politsiya kasaba uyushmalari

• Korporativ lobbichilar

• Konservativ notijorat tashkilotlar

Huquqiy jang maydonlari:

• Ijara narxlarini barqarorlashtirish

• Bo’sh uy-joylar uchun jarimalar

• Munitsipal makonni rejalashtirish vakolatlari

• Jamoat banklari

• Politsiya islohoti

• Soliq tuzilmasidagi o’zgarishlar

Sudlar ikkinchi qonun chiqaruvchi organdir.

✅ KSS V QISM — NIMA TO’G’RI KETISHI MUMKIN
17. Agar Mamdani muvaffaqiyatli bo’lsa, Nyu-York 10 yildan keyin qanday bo’ladi?

Mumkin bo’lgan kelajak:

• Uy-joy:

  • Ijaraning pastroq o’sishi

  • Ko’proq jamoat, kasaba uyushmasi va kooperativ uy-joy

  • Bo’sh ofislarni kvartiralarga aylantirish

  • Uysiz aholi sezilarli darajada kamaydi

• Transport:

  • Tezroq, arzonroq transport

  • Elektr avtobus parki

  • Tirbandlik to’lovlari orqali moliyalashtirishni kengaytirish

  • Ta’mirlangan stansiyalar va kirish imkoniyatini yaxshilash

• Politsiya:

  • Kamroq zo’ravonlik hodisalari

  • Inqirozga javobda ko’proq ruhiy salomatlik mutaxassislari

  • Kamroq qamoq

  • Kuch emas, balki barqarorlik orqali pastroq jinoyatchilik

• Iqlim:

  • To’fondan yaxshiroq himoya

  • Chidamli qirg’oq infratuzilmasi

  • Shahar binolarida quyosh panellari

  • E’tibordan chetda qolgan joylarda issiqlik orollarini kamaytirish

• Biznes:

  • Barqaror iqtisodiyot

  • Yuqori unumdorlik

  • O’sayotgan texnologiya va iqlim sohalari

  • Kichik biznesni qo’llab-quvvatlash dasturlari

Nyu-York namuna bo’ladi: investorlar uchun emas, balki odamlar uchun ishlaydigan shahar.

✅ KSS VI QISM — NIMA NOTO’G’RI KETISHI MUMKIN
18. Eng katta xavflar qaysilar?

• Byudjet taqchilliklari

• Shtat qonun chiqaruvchilarining to’sqinligi

• Sud taqiqlari

• Quruvchilarning sabotaji

• OAVdagi qo’rquvga asoslangan kampaniyalar

• Uoll-stritdan qasos olish

• Saylovchilarning sabrsizligi (yetarlicha tez ko’rinadigan taraqqiyot yo’q)

Eng xavfli tahdid — bu siyosiy charchoq.
Agar saylovchilar o’zgarishga ishonishni to’xtatsalar, ular o’chirishadi — va mo”tadillar qaytishadi.

19. Jinoyatchilik oshishi mumkinmi?

Ha — lekin albatta emas.

Ijtimoiy siyosat uzoq muddatda jinoyatchilikni kamaytirishi mumkin:

• Uy-joy barqarorligi

• Ruhiy salomatlik parvarishi

• Bog’liqlikni davolash

• Yoshlar dasturlari

• Yashash uchun yetarli ish haqlari

Qisqa muddatda har qanday yirik siyosat o’zgarishi tartibsizlik olib keladi.

Tanqidchilar har bir sarlavha uchun hokimni ayblaydilar.
Qo’llab-quvvatlovchilar shaharning 40 yildan ortiq vaqt davomida “jazo birinchi” politsiyasini sinab ko’rganini, ammo jinoyatchilik hali ham o’zgarib turishini ta’kidlaydilar.

20. Boy aholi ketadimi?

Ba’zilari tahdid soladilar.
Ba’zilari haqiqatan ham ketishadi.
Aksariyati qolishadi.

Migratsiya bo’yicha tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki:

• Chuqur professional tarmoqlarga ega bo’lgan odamlar osongina ko’chib ketishmaydi

• Yuqori daromadlilar nafaqat past soliqlarni, balki madaniy kapitalni qadrlaydilar

• Progressiv soliqqa ega bo’lgan har bir shtat o’z boy tabaqasini saqlab qoladi (Nyu-Jersi, Kaliforniya, Massachusets)

Boylar yo’qoladi degan g’oya — bu siyosiy gap, demografik haqiqat emas.

21. MTA qulashi mumkinmi?

Ehtimol yo’q.

Federal mablag’lar, shtat nazorati va tirbandlik to’lovlaridan tushadigan daromadlar byudjetni barqarorlashtiradi.

Haqiqiy savol — xizmat sifati jamoat ishonchini qaytarish uchun etarlicha tez yaxshilanadimi.

Hech narsa hokimga buzilgan metrodek tez zarar etkazmaydi.
Hech narsa ularni ishlayotganidek mashhur qilmaydi.

✅ KSS VII QISM — TAQQOSLASH VA TARIX
22. Biron katta shahar buni ilgari qilganmi?

Ha — ko’p.

• Vena: Aholining 62% ijtimoiy yoki jamoat uy-joylarida yashaydi

• Barselona: bo’sh uy-joy solig’i va kooperativ uy-joyni kengaytirish

• Parij: ijara narxlarini barqarorlashtirish va jamoat transportini qayta qurish

• Kopengagen: iqlimga yo’naltirilgan rivojlanish

• London: tirbandlik to’lovlari va jamoat transportini moliyalashtirish

• Toronto: immigrantlarga yo’naltirilgan shahar siyosati

• Berlin: spekulyatsiyaga qarshi qonunchilik va ijara beruvchilarni himoya qilish

Nyu-York nazariyani emas, balki ishlaydigan shaharlarni nusxalaydi.

23. Mamdani Nyu-Yorkning oldingi hokimlari bilan qanday taqqoslanadi?

Mamdani o’n yilliklardan beri birinchi hokim bo’lib, u:

• Quruvchilarning xayriya mablag’lariga tayanmaydi

• Boshqaruvni korporativ boshqaruv sifatida ko’rsatmaydi

• Muvaffaqiyatni investorlar ishonchida emas, balki jamoat natijalarida o’lchaydi

24. Nega milliy OAV bunga juda qiziqadi?

Chunki Nyu-York ramzdir.

Agar chap hokim milliy moliya poytaxtini iqtisodiy inqirozsiz boshqara olsa, bu o’n yilliklar davomidagi konservativ ritorikani zaiflashtiradi.

Agar u muvaffaqiyatsiz bo’lsa, o’ng keyingi avlod uchun g’alaba e’lon qiladi.

Qanday bo’lmasin, Nyu-York argumentga aylanadi.

✅ KSS VIII QISM — MUXO

 

Uzbek Language Media Coverage of Zohran Mamdani:

Kursiv Media (uz.kursiv.media) – This appears to be the primary Uzbek-focused media outlet covering the story:

1. Zohran Mamdani Praises Uzbek Nurses and Immigrant Workers – English version
2. New York May Elect Its First Muslim Mayor in History – About his Democratic primary win
3. Не шутите с Зохраном: что мы знаем о новом мэре Нью-Йорка – Russian language article: “Don’t mess with Zohran: what we know about the new New York mayor”

Note: While uz.kursiv.media is based in Uzbekistan and covers Central Asian news, the articles I found are in English and Russian, not in Uzbek language. Kursiv Media is a Central Asian business news organization with offices in Tashkent that publishes in Russian, Kazakh, and English.